اخطار نسبت به توزیع داروهای مخدر از راه داروخانه ها

به گزارش طب اصیل درحالیکه چندی قبل سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر از تصویب طرح «توزیع متادون و داروهای مخدر از راه داروخانه ها» خبر داد، رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور ضمن انتقاد نسبت به تصویب این طرح، افزایش اپیدمی اعتیاد در کشور، عدم رجوع معتادان یقه سفید برای تهیه داروهای ترک اعتیاد از داروخانه ها بدلیل ترس از دیده شدن و… را از عوارض این مصوبه دانست.

در جلسه ۱۳۶ ستاد مبارزه با مواد مخدر توزیع متادون از راه داروخانه ها به تصویب و تصمیم بر آن شده است که توزیع متادون از راه داروخانه ها انجام شود؛ تصمیمی که انتقاد بعضی از درمانگران حوزه اعتیاد را به دنبال داشته است؛ در حالیکه سعید منتظرالمهدی سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر عنوان کرده صدای کارشناسان و درمانگران حوزه اعتیاد و انتقادات آنها درباره توزیع متادون از راه داروخانه ها شنیده شده است و اطمینان خاطر داده که جای هیچ نگرانی نیست، اما مجتبی غالبی، رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور در گفت وگویی با ایسنا به تشریح علل مخالفت خود و برخی کارشناسان با این طرح پرداخت.

وی با اشاره به تصویب طرح واگذاری داروهای مخدر به داروخانه ها، اظهار داشت: ستاد مبارزه با مواد مخدر در جلسه صد و سی و ششم، طرحی را تحت عنوان «واگذاری داروهای مخدر به داروخانه ها» مصوب کرده است تا برپایه آن، بیمار برای ترک اعتیاد به پزشک مستقر در مرکز درمان اعتیاد رجوع کند و پزشک با تجویز دارو، بیمار را به داروخانه ارجاع دهد. حال آنکه مقررات بین المللی سازمان بهداشت جهانی، سازمان مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل، ماده ۱۵ اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، و آئین نامه های اجرایی از جانب وزارت بهداشت اعتقاد دارند که برای ترک اعتیاد دارو و خدمات درمانی باید با هم و در یک پکیج و یک مرکز به بیماران عرضه شود و در صورتیکه دارو از خدمات درمانی تفکیک شود، نه تنها ناقض مقررات بین المللی و ملی هستیم، بلکه صدمه های اجتماعی هم افزایش می یابد.

به گفته غالبی، مقرر شده بود ستاد مبارزه با مواد مخدر، طرح “توزیع” داروهای آگونیست از داروخانه ها به مراکز درمانی را به صورت پایلوت تصویب و اجرا نماید که متاسفانه عده ای به دنبال انحراف مصوبه مذکور و “عرضه” داروهای مخدر از داروخانه به بیماران هستند. یکی از اهداف نویسندگان این طرح آن است که مانع نشت داروی متادون به بازار سیاه شوند اما طرحی که در استان قم و فارس به صورت آزمایشی اجرا شده با رویکرد توزیع داروهای مخدر بوده است یعنی کلینیک های درمان اعتیاد این دو استان، به جای دریافت دارو از معاونت دارو و غذای دانشگاه، داروها را از داروخانه های منتخب آنها دریافت می کردند.

وی اضافه کرد: می توان گفت این طرح در استان فارس و قم ناموفق بوده است، به صورتی که درمانگران استان قم صریحا اعلام کردند، این طرح دارای عواقبی است. چونکه نه تنها هیچ کاهشی در میزان داروی غیر قانونی موجود در بازار سیاه نداشته، بلکه ایراداتی همچون مشکلات امنیتی آن از سوی انجمن صنفی استان فارس و همینطور گزارش نماینده دانشگاه علوم پزشکی قم به معاونت درمان وزارت بهداشت عرضه شده است.

«ریزش رجوع معتادان به مراکز درمان اعتیاد»

رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور ضمن تشریح عوارض مصوبه «واگذاری داروهای مخدر به داروخانه ها» اظهار نمود: بیمارانی که قصد ترک اعتیاد دارند در صورتی جذب مراکز ترک اعتیاد می شوند که طی روند درمانی، دارو به آنها عرضه و از خدمات مشاوره ای، رفتاری و آزمایشات هم بهره مند شوند، حال اگر این داروها در دسترس داروخانه ها قرار گیرد بیمار با رفتن به داروخانه ها و یا مراکز غیرقانونی و قاچاق، دارو را دریافت می کند و به مراکز رجوع ای نمی کند، درنتیجه روند درمانی آموزش های رفتاری و مشاوره ای او تکمیل نخواهد شد؛ انگیزه رجوع مددجویان کاسته می شود، ارتباط درمانی درمانگر با بیمار خدشه دار می شود و کمیت و کیفیت درمان اعتیاد هم کاسته می شود.

نامشخص شدن دوز مصرف داروهای ترک اعتیاد برای بیماران

غالبی درباره عوارض مصرف خودسرانه داروهای آگونیست اظهار داشت: با عنایت به اینکه فاصله دوز درمانی داروهای مخدر با دوز مسمومیت آنها خیلی کم است، باید این داروها تحت نظارت پزشک، پرستار و در مراکز معتبر و با رعایت قوانین خاص مصرف شود، تا از مسمومیت مصرف کننده جلوگیری به عمل آید. به همین علل داروهای مذکور در همه کشورها و طبق مقررات بین المللی، جزء داروهای “تحت کنترل” طبقه بندی می شوند و عرضه آنها در داروخانه مقدور نیست.

احتمال امتناع معتادان برای رفتن به داروخانه بدلیل ترس از دیده شدن

رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور با اشاره به اینکه در این طرح در داروخانه ها هیچ نظارتی برای نحوه مصرف داروهای آگونیست توسط معتادان وجود ندارد، افزود: از دیگر عوارض این طرح افزایش سفرهای بی مورد معتادان به داروخانه ها خواهد بود، چونکه هم اکنون یک میلیون و ۲۵۰ هزار معتاد هرکدام طی یک ماه به صورت متوسط شش یا هفت مرتبه به مراکز درمان اعتیاد رجوع می کنند. با اجرای این طرح بیمار بعد از رفتن به مرکز باید به داروخانه رجوع کند، پس سفر جدید دیگری برای آنها صورت می گیرد. در واقع مجموعا ماهیانه حدود ۱۰ میلیون سفر بی مورد خواهیم داشت که به اتلاف انرژی و زمان و افزایش ترافیک دامن خواهد زد. همینطور طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، افشای اسرار بیمار «جرم» به حساب می آید. حال اگر معتاد را مجبور به رفتن به داروخانه نماییم تا در معرض دید عموم مردم و مراجعان داروی مخدر دریافت کند، اصرار آنها افشا شده و امکان دارد از رفتن به داروخانه امتناع کنند.

تنها ۱.۵ درصد از داروی قاچاق بازار آزاد از مراکز درمان اعتیاد نشت می کند
سرپرست کانون سراسری انجمن های صنفی کارفرمایی مراکز سرپایی درمان اعتیاد کشور در ادامه با اشاره به آمار انتشار یافته از جانب دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر اضافه کرد: برپایه این آمارها ۱.۵ درصد از داروی قاچاق موجود در بازار آزاد، از مراکز درمان اعتیاد نشت شده است. حال سوالی که مطرح می شود آن است که آیا برای ۹۸.۵ درصد مابقی برنامه ای وجود دارد؟ هم اکنون همه نظارت ها تنها روی مراکز درمان اعتیاد صورت می گیرد و متاسفانه شاهد هیچ نظارت جدی روی چهار حلقه دیگر (واردکننده مواد اولیه، کارخانه، شرکت های توزیع، دانشگاه هایی که دارو را به مراکز درمان عرضه می کنند) نیستیم و همه توجه و نظارت مسؤلان روی حلقه ای که دارو توسط پزشک به بیمار عرضه می شود متمرکز شده است.
ایشان در ادامه در پاسخ به این سؤال که علت نشت دارو در مراکز درمان اعتیاد چیست؟ هم اظهار نمود: نظارت هایی که در این زمینه صورت می گیرد کم نیست اما باید فرهنگ سازی هایی انجام شود؛ به صورتی که بیماران و خانواده ها از این مساله آگاه باشند که دارو جزئی از درمان آنها به حساب می آید و باید برای ترک اعتیاد، در راه قانونی درمان قرار گیرند، چونکه برخی اعتقاد دارند که دارو درمان اصلی بیماری اعتیاد است.

افزایش نشت داروهای ترک اعتیاد و اعتیادآور به بازار با واگذاری توزیع آنها به داروخانه ها
غالبی با اشاره به اینکه امکان دارد این درصد از تخلف در هر صنفی رخ دهد، اظهار داشت: مگر تخلف داروخانه ها کمتر از مراکز درمان اعتیاد است؟، این میزان معتاد به ترامادول، داروهای خواب آور، ریتالین و دیگر داروهای اعتیاد آور، همینطور مصرف بی رویه آنتی بیوتیک های بی مورد که به مقاومت میکروب ها منجر شده و از مواد مخدر صدمه زننده تر هستند، هیچ کدام در اختیار مراکز درمان اعتیاد نبوده که بخواهند نشت دهند اما به وفور معتادان به این داروها در مراکز مشاهده می شوند، معتادانی که بعنوان معتادان یقه سفید معروف هستند، چونکه معمولا افرادی مصرف کننده چنین داروهایی هستند که وجهه اجتماعی، تحصیلات و شغل آنها سبب شده به سمت مواد مخدر نروند یا نتوانند از هر فرد و مکانی ماده مصرفی خویش را تهیه کنند، اما پرسنل برخی داروخانه های سودجو به آنها القا می کنند که قرص های مذکور مسکن و بی ضررند. حال اگر داروهای درمان اعتیاد هم به سبد داروخانه ها اضافه شود، نشت داروها بیشتر از پیش افزایش می یابد.

چگونه از نشت داروها به بازار آزاد جلوگیری کنیم؟
به قول رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور، به منظور پیشگیری از نشت دارو، راهکارهای مشخصی وجود دارد که یکی از آنها مصوبه چند سال قبل ستاد مبارزه با مواد مخدر است که برپایه آن شربت ها و قرص های متادون قابل ردیابی و هولوگرام دار شود تا در صورتیکه شیشه شربت یا بلیستر قرص متادون در بازار سیاه و غیر قانونی به دست آمد، بازرس با قرار دادن اسکنر، محل اصلی دارو را ردیابی کند، اما شرکت های داروسازی چندین سال از اجرای این مصوبه طفره رفتند و به تازگی هم که مبادرت به اجرای آن کردند، هولوگرام ها را تنها روی کارتن های دارو که بسته های زیادی دارو در آنها موجود است ثبت کردند و روی شیشه و بلیستر دارو هولوگرامی وجود ندارد و قابل ردیابی نیست.

از بین رفتن «قبح» مصرف داروهای مخدر

ایشان در ادامه اظهار داشت: برپایه آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر حدود ۷۰ درصد زندانیان، دارای سابقه اعتیاد یا جرم های در رابطه با اعتیاد هستند. از جانب دیگر تعداد زیادی از معتادانی که در سطح شهر حضور دارند هم دارای سابقه رفتارهای پرخطر و جرم های اعتیادی هستند. حال اگر جمعیت یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفری معتادانی که الان در مراکز درمان اعتیاد، تحت درمان هستند، به داروخانه ها (فضاهای عمومی) که خانواده ها رفت و آمد می کنند، ارجاع شوند، بی گمان این اختلاط، باعث از بین رفتن قبح مصرف داروی مخدر در کشور خواهد شد و همه جامعه از این طرح متضرر می شوند.

غالبی اضافه کرد: الان تصور عموم مردم از داروهای ترک اعتیاد، صدمه زا بودن است، حال اگر داروخانه ها به توزیع داروهای آگونیست بپردازند، امکان دارد عده ای چنین تصوری داشته باشند که این داروها همانند سایر داروها بی ضرر یا کم ضرر هستند، بنابراین کاهش آستیگما و انگِ مصرف این داروها، مسمومیت و حتی مرگ و میر عده زیادی را درپی خواهد داشت. از جانب دیگر طبق پژوهش ها، هر معتاد طی دوره زمانی مشخص می تواند سه نفر را گرفتار اعتیاد کند، پس اگر این افراد در مراکز تخصصی تحت درمان مکفی و کامل، قرار نگیرند، امکان دارد باعث افزایش معتادان جامعه شوند.

هنوز زیرساختی برای اجرای مصوبه «واگذاری داروهای مخدر به داروخانه ها» وجود ندارد

رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور افزود: هم اکنون ۷۵۰۰ مرکز برای ترک بیماری اعتیاد با حضور پزشک، روانشناس، مددکار و پرستار طراحی شده است که حدود ۴۰ هزار نیرو در این مراکز به فعالیت مشغول اند. همینطور ابزارهای امنیتی همچون گاوصندوق، دوربین مدار بسته، حفاظ و… تعریف شده است حال آنکه در داروخانه ها چنین زیرساخت هایی برای اجرای این طرح وجود ندارد.

وی اعتقاد دارد که هر بیماری همچون بیماری اعتیاد دارای سه سطح پیشگیری است؛ پیشگیری سطح اول بیان کننده آن است که افراد به دنبال بیماری نروند، وظیفه ای که بر عهده حاکمیت بوده اما تابحال ناموفق بوده است، به صورتی که طبق آمارهای سال قبل این ادعا وجود داشته که ۱۰ الی ۱۵ درصد پیشگیری سطح یک تحقق یافته اما این آمار نمی تواند صحیح باشد، چونکه طبق اسناد بالادستی باید طی ۵ سال آینده ۲۵ درصد شیوع اعتیاد در کشور کاهش پیدا کند، این درحالیست که شیوع اعتیاد امسال بیشتر از سال قبل بوده است. پس در اجرای پیشگیری سطح اول توفیقی نداشته ایم.

به گفته غالبی، پیشگیری سطح دوم هم بیان کننده آن است که بیمار معتاد باید تحت درمانی قرار گیرد که باعث کاهش صدمه ها به خودش و جامعه شود؛ هم اکنون یک میلیون و ۲۵۰ هزار معتاد در پیشگیری سطح دوم قرار دارند که ۹۵ درصد از این دستاورد، توسط بخش خصوصی، برای حدود ۵۰ درصد معتادان کشور محقق شده است، البته در این زمینه نه تنها بخش خصوصی هیچ هزینه ای از دولت دریافت نکرده است بلکه باعث سودآوری برای دانشگاه های علوم پزشکی شده است.

وی افزود: همینطور پیشگیری سطح سوم مبین آن است که بعد از سم زدایی و ترک اعتیاد، باید مهارت آموزی و اشتغال آفرینی و بازگشت به جامعه و زندگی عادی را برای مددجو فراهم نمود، وظیفه ای که بر عهده حاکمیت بوده اما در عمل نه تنها اقدام موثری نکرده، بلکه ادعایی در این خصوص نشده است. در واقع تنها بخشی که ۵۰ درصد آن محقق شده پیشگیری سطح ۲ بوده است که توسط بخش خصوصی انجام شده است. حال برنامه هایی همچون توزیع و بخصوص عرضه داروهای مخدر و شبه مورفین، در داروخانه ها بدون شک به سطح دوم پیشگیری هم لطمه وارد می نماید و موفقیت ما کاهش خواهد یافت، بنابراین اگر مسؤلان به دنبال برنامه مفید و کارآمدی هستند، باید پیشگیری سطح اول و سوم را ارتقا دهند.

تجربه ناموفق عرضه داروهای مخدر توسط داروخانه ها

بنابر اظهارات رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور، برای درمان بیماری های مزمن، بهره گیری از دارو و آموزش رفتاری و مهارتی در کنار یکدیگر اثرگذار است و مجموع آنها منجر به درمان بیماری خواهد شد، حتی سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای درمان اعتیاد به سیستم بسته ای که شامل خدمات درمانی و عرضه دارو است اشاره می کند، حال جداسازی دارو و درمان و پیش گرفتن رویه دیگری بر خلاف دیگر کشورها و نهادهای بین المللی می تواند دستاوردهای موجود را از بین ببرد چونکه همانطور که گفته شد داروهای ترک اعتیاد، گوشه ای از روند درمان محسوب می شوند که اگر تحت نظارت و توسط پزشک تجویز نشود، صدمه زننده خواهد بود، حتی کشور آمریکا طی سال های ۲۰۰۰ تا۲۰۱۰ بعضی از داروهای مخدر را به داروخانه ها عرضه کرد و از آنجایی که داروخانه ها به دنبال کسب سود بودند، بدون توجه به تجویز پزشک و موارد قانونی، آن داروها را نشت دادند.

وی افزود: نتیجه این کار، باعث افزایش چهار برابری مصرف و اعتیاد به داروهای مخدر و افزایش ۳۰۰ درصدی مرگ و میر ناشی از این داروها در کشور ایالات متحده آمریکا و مرگ روزانه حدود ۲۰۰نفر شد، تا جایی که مصرف انواع مواد مخدر در جامعه آمریکا به چنان سطحی از اخطار رسید که مقامات رسمی این کشور نسبت به این معضل اجتماعی ابراز نگرانی شدید کرده اند و وضعیت اضطراری بهداشتی اعلام نمودند.

رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور با اشاره به اینکه در سطح جهانی، ایران در زمینه درمان اعتیاد پیشتاز است، اظهارکرد: هم اکنون دیدگاه های پلیسی در زمینه اعتیاد میان مسؤلان در حال شکل گیری است. باآنکه امکان دارد دیدگاه های پلیسی در زمینه مقابله با مواد مخدر صحیح و موثر باشد اما برای درمان اعتیاد بی تاثیر خواهد بود چون که نه تنها قبلا اقدامات الزامی و الزامی در ترک معتادان آزمایش شده و موفقیتی نداشته بلکه دیگر بیماری هایی مزمن مانند افزایش فشارخون، دیابت، افزایش چربی خون و… هم مانند اعتیاد با اجبار و زور و حتی اراده، قابل درمان نیست و نیازمند درمان طولانی مدت و پیگیری مستمر همراه با مجموعه خدمات دارویی و غیر دارویی است.

غالبی در انتها نسبت به عرضه طرح هایی که بدون کسب نظر کارشناسان عرضه می شود و به سلامتی میلیون ها شهروند وابسته است اخطار داد و بیان کرد: چنانچه داروهای مخدر توسط داروخانه ها به بیماران عرضه شود، صدمه ای جبران ناپذیر و فراتر از تصور به پیکره جامعه اسلامی ایران وارد خواهد شد.