زخم های کوچک، خطرهای بزرگ سرطان دهان را جدی بگیرید

گروه سلامت:

در جامعه، بیماران زیادی با انواع سرطان ها مواجه هستند؛ بیماری هایی که شاید برای عموم مردم چندان آشنا نباشند، اما از نظر پزشکی اهمیت بالایی دارند. اهمیت این بیماری ها در دو جنبه نهفته است؛ از یک سو درمان های دشواری دارند و از طرف دیگر، بر کیفیت زندگی و توان عملکردی بیماران در آینده تأثیر مستقیم می گذارند. یکی از این سرطان های مهم، سرطان حفره دهان است که منشأ آن در پوشش داخلی دستگاه گوارش یا همان مخاط دهان قرار دارد. در همین جهت گزارشگر مهر با محمد شیرخدا فوق تخصص جراحی سرطان (کانسر) و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشته است.

سرطان دهان چه طور ایجاد می شود؟

شیرخدا: هر انسان دارای پوششی محافظ روی بدن است که آنرا پوست می نامیم که مشابه همین پوشش درون دستگاه گوارش نیز وجود دارد که از آن با عنوان مخاط یاد می شود. هنگامی که غذا از لب و دهان وارد بدن می شود، در تمام مسیر خود از حفره دهان، حلق، مری، معده تا روده بزرگ با این مخاط تماس دارد. همین پوشش مخاطی در مجاری تنفسی نیز وجود دارد؛ از حفره بینی تا ریه ها، مسیر تنفس با لایه ای مخاطی پوشیده شده است. همان گونه که پوست سطح خارجی بدن را می پوشاند، مخاط نیز پوشش داخلی اندام های درونی است، همانطور که پوست ممکنست گرفتار بیماری های مختلف همچون سرطان پوست شود، این بافت مخاطی نیز می تواند به سرطان مبتلا گردد. در حفره دهان، مخاط قسمت های گوناگونی را پوشش می دهد: سطح داخلی لب ها، زبان، کف و سقف دهان و حتی لوزه ها. اگر این بافت مخاطی گرفتار تغییرات غیرطبیعی شود، فرد ممکنست به سرطان دهان یا سرطان زبان مبتلا گردد. سرطان هیچگاه بصورت ناگهانی و بدون مقدمه شروع نمی شود و سلول های طبیعی برای تبدیل شدن به سلول های سرطانی باید مراحل مختلفی را طی کنند. در ابتدا سلول های سالم ممکنست گرفتار افزایش غیرطبیعی تقسیم شوند که به آن هایپرپلازی (بزرگ شدن اندام سرطانی) گفته می شود. در مرحله بعد، شکل سلول ها تغییر کرده و به حالتی غیرطبیعی به نام دیسپلازی (رشد یا تکامل غیرطبیعی سلول ها و بافت ها در بدن) درمی آیند. با پیشرفت این تغییرات، سلول ها به مرحله ای می رسند که قدرت تهاجم به بافت های مجاور را پیدا می کنند؛ در این مرحله سرطان شکل گرفته است. در مورد سرطان حفره دهان، سلول های سرطانی ابتدا در مخاط زبان یا کف دهان ایجاد می شوند و سپس می توانند به عضلات زبان، ناحیه گردن و حتی اندام هایی مانند ریه و کبد گسترش یابند. این فرآیند نشان میدهد که سرطان دهان یک بیماری تدریجی است که از تغییرات سلولی شروع می شود و به تهاجم بافتی منتهی می گردد.

عوامل خطر و زمینه ساز سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: دو عامل خطر اصلی در ایجاد سرطان دهان نقش دارند. این عوامل سبب می شوند سلول های طبیعی از مسیر عملکرد نرمال خود خارج شده و به سوی بدخیمی حرکت کنند. در این حالت، سلول هایی که به صورت معمول شکل منظم و مشخصی دارند، به سلول هایی نامنظم و تهاجمی تبدیل می شوند، چنین سلول هایی قابلیت نفوذ به بافت های اطراف را پیدا می کنند و ساختار طبیعی دهان را مختل می سازند. زمانی که ساختار سلولی گرفتار تغییرات ژنتیکی می شود، این نظم از بین می رود و فرایند سرطانی شدن شروع می شود. سرطان حفره دهان یکی از بیماری های جدی دستگاه گوارش فوقانی است که از تغییرات تدریجی در سلول های مخاطی شروع می شود. شناخت مراحل ایجاد، تشخیص سریع و توجه به عوامل خطر آفرین می تواند نقش مؤثری در پیشگیری و درمان این بیماری داشته باشد. آگاهی عمومی از ساختار مخاط دهان و رفتار سلول های طبیعی در ممانعت از پیشرفت سرطان اهمیت ویژه ای دارد.

سلول سرطانی چه طور ایجاد می شود؟

شیرخدا: سلول های سالم بدن برای تبدیل شدن به سلول های سرطانی باید مراحلی را طی کنند که این فرآیند بدون وجود یک عامل تحریک کننده اتفاق نمی افتد. به عواملی که باعث می شوند سلول طبیعی از مسیر تقسیم منظم و کنترل شده خود خارج شده و بشکل غیرقابل مهار رشد کند که به آن ریز فاکتور یا عامل خطر گفته می شود. بعنوان مثال در سرطان پوست، قرار گرفتن بیش از اندازه در معرض نور آفتاب می تواند سبب شود سلول های پوست از کنترل بیرون بروند و به سلول های سرطانی تبدیل گردند، به همین ترتیب در سرطان دهان نیز عواملی وجود دارند که آنرا عمل کرده و سلول های نرمال را به سوی سلول بدخیم سوق می دهند.

اصلی ترین عوامل خطر در سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: از مهم ترین ریز شاخصهای سرطان دهان، سیگار و مواد مخدر دودزا و الکل و نوشیدنی های الکلی است. الکل می تواند محرک مهمی در ایجاد سرطان های ناحیه دهان و حلق باشد، اما در مورد سیگار، مبحث گسترده تر است چونکه هر نوع ماده دخانی دودزا که دود آن بوسیله دهان وارد بدن شود و می تواند خطرناک باشد. این عوامل خطر شامل سیگار، قلیان، تریاک، ماری جوانا و سایر مواد است و استنشاق این دودها سبب تحریک سلول های مخاطی دهان می شود و زمینه را برای تغییرات سلولی و رشد غیرطبیعی فراهم می آورد.

استفاده هم زمان سیگار و الکل روی سرطان دهان چه تاثیری می گذارد؟

شیرخدا: یکی از نکات نگران کننده در حوزه سرطان دهان، تأثیر ترکیبی و تشدیدکننده سیگار و الکل است یعنی هرکدام از این عوامل به تنهایی خطر ابتلاء را می افزایند اما مصرف هم زمان آنها سبب چند برابر شدن احتمال بروز سرطان می شود. به بیانی دیگر مصرف سیگار یا الکل به تنهایی سبب افزایش خطر تا سطح دو شود، مصرف هم زمان این دو می تواند این ریسک را تا ده برابر افزایش دهد. این اثر تشدیدی یکی از مهم ترین یافته های پژوهش های اخیر در حوزه سرطان های دهانی است. متاسفانه، مصرف سیگار و الکل در جامعه رو به افزایش بوده است و آگاهی عمومی درباره ی خطرات ترکیب این دو عامل، نقش کلیدی در جلوگیری از سرطان دهان و حلق دارد. شناخت ریز فاکتورها و کاهش تماس با عوامل محرک می تواند قدمی مؤثر در کنترل بروز این بیماری خطرناک باشد.

شناخت علایم اولیه چقدر رد درمان سرطان دهان نقش دارد؟

شیرخدا: شناخت علایم اولیه سرطان دهان نقش بسیار مهمی در تشخیص سریع و درمان مؤثر این بیماری دارد. افراد باید بدانند چه تغییراتی در داخل دهان می تواند نشانه خطر باشد و چه زمانی لازم است به متخصص مراجعه نمایند. در علم آنکولوژی، هرگونه تغییر در مخاط دهان، زبان یا حفره دهانی می تواند علامتی هشداردهنده باشد. این تغییر ممکنست بشکل زخم، التهاب، لکه سفید یا قرمز در داخل دهان ظاهر شود، البته خیلی از افراد ممکنست تجربه ضایعات موقتی مانند آفت دهان را داشته باشند که به طور معمول بعد از چند روز رفع می شود. اما گاهی این تغییرات ساده نیستند.
دکتر اصلان احمدی متخصص جراحی گوش و حلق و بینی، فلوشیپ فوق تخصصی حنجره” height=”420″ src=”https: //draslanahmadi.com/Portals/0/Images/blogs/2.JPG” width=”556″>

چه تغییراتی در دهان باید جدی گرفته شوند؟

شیرخدا: اگر فردی در دهان خود علائمی شامل ایجاد پلاک سفید یا قرمز روی زبان، لب، لثه یا سقف دهان، وجود زخم یا التهاب دردناک که بعد از دو تا سه هفته بهبود نمی یابد، تغییر در رنگ یا شکل مخاط دهان و احساس سوزش، ورم یا ضخیم شدن بافت در ناحیه خاصی از دهان را مشاهده کرد باید به پزشک رجوع کند. در خیلی از موارد، این تغییرات ممکنست ناشی از غذاهای تند، داغ یا پرادویه باشند. برای نمونه مصرف بیش ازحد گردو، بادمجان سرخ شده یا فست فودهای تند می تواند باعث تحریک موقت دهان شود. اما اگر با رعایت رژیم غذایی ملایم و پرهیز از دخانیات و الکل، ضایعه ظرف دو تا سه هفته بهبود نیافت، حتما باید فرد به پزشک رجوع کند.

مراجعه به متخصص آنکولوژی چه قدر اهمیت دارد؟

شیرخدا: اگر بعد از سه هفته ضایعه همچنان باقی بماند، لازم است پزشک از بافت موردنظر نمونه برداری (بیوپسی) انجام دهد و آنرا جهت بررسی دقیق به لابراتوار پاتولوژی ارسال نماید. بررسی بافت زیر میکروسکوپ به پزشکان کمک می نماید تا مشخص کنند آیا تغییرات مشاهده شده خوش خیم است یا نشانه ای از سرطان دهان در ابتدای کار دارد. در این شرایط، بیماران باید مستقیماً به پزشکان متخصص سرطان (آنکولوژیست ها) مراجعه نمایند. مراجعه به افراد غیرماهر یا درمان های غیرعلمی ممکنست سبب تأخیر در تشخیص شده و به پیشرفت سرطان دهان منجر شود. زخم، لکه یا تغییر رنگ در داخل دهان خود مشاهده کردید که بالاتر از سه هفته برطرف نشد، حتما به متخصص آنکولوژی یا دندان پزشک آشنا با ضایعات دهانی رجوع کنید. تشخیص سریع می تواند درمان را ساده تر کرده و از گسترش بیماری پیشگیری کند. با وجود پیشرفت های پزشکی، درمان سرطان های حفره دهان و زبان همچنان از چالش برانگیزترین حوزه های درمان سرطان بحساب می آید. در یک سال قبل بااینکه تحقیقات نوین نتایج امیدوارکننده ای در حوزه درمان های هدفمند و داروهای جدید ارایه کرده اند، اما در مجموع روند درمان این سرطان ها هنوز محدودیت های زیادی دارد.

درمان سرطان دهان چه طور است؟

شیرخدا: سرطان دهان و زبان از نوع سرطان های بسیار مهاجم است، به این معنا که سلول های سرطانی در این بیماری تمایل زیادی به تهاجم به بافت های مجاور دارند. برای نمونه توده ای که ابتدا در زبان ایجاد می شود، ممکنست به سرعت به کف دهان، غدد لنفاوی گردن، ریه ها، استخوان ها و حتی کبد گسترش پیدا کند. برمبنای تقسیم بندی مرحله ای شانس درمان بیماران را متفاوت ارزیابی می شود یعنی فردی ممکنست در فاز اول زمانی که توده محدود به زبان است، شانس بهبودش حدود ۷۰ درصد باشد، فردی در مراحل میانی، این احتمال به حدود ۵۰ درصد کاسته می شود و اما در مراحل پیشرفته که متاستاز (گسترش سرطان به اندام های دیگر مانند ریه و کبد) روی داده، شانس درمان تقریبا به صفر خواهد رسید.

عوارض درمان سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: درمان این سرطان ها به طور معمول شامل جراحی های سنگین، شیمی درمانی و پرتودرمانی است. این درمان ها بااینکه می توانند توده های سرطانی را از بین ببرند، اما در خیلی از موارد با عوارض عملکردی و ظاهری جدی همراه هستند. جراحی ممکنست سبب تغییر شکل در صورت و فک شود و عملکردهایی مانند صحبت کردن، بلع و تنفس را گرفتار مشکل کند. در تعدادی بیماران، بعد از درمان، تغذیه بوسیله دهان امکان ندارد و احتیاج به لوله تغذیه مستقیم به معده وجود دارد؛ همینطور لطمه به حنجره و تارهای صوتی ممکنست منجر به از دست رفتن صدای طبیعی بیمار شود و در مواردی، بیمار مجبور است برای تنفس بوسیله سوراخ نای در ناحیه گردن تنفس کند.

تشخیص سریع و پیشگیری چه قدر اهمیت دارد؟

شیرخدا: شخیص سریع سرطان دهان مهم ترین عامل در موفقیت درمان و حفظ کیفیت زندگی بیمار است و رجوع دیرهنگام سبب گسترش ضایعه می شود، درمان دشوارتر شود و احتمال عوارض افزایش پیدا کند. برای جلوگیری از بروز این بیماری خطرناک، دو اقدام اساسی سفارش می شود که افراد سیگار، قلیان، مواد دخانی و الکل را از زندگی حذف نمایند تا خطر بروز سرطان دهان را تا حدود زیادی کم کند. هرچند درمان سرطان دهان و زبان هنوز با دشواری های زیادی هم راه است، اما پیشگیری همیشه آسان تر، کم هزینه تر و کم عارضه تر از درمان است.
به طور خلاصه، برمبنای تقسیم بندی مرحله ای شانس درمان بیماران را متفاوت ارزیابی می شود یعنی فردی ممکنست در مرحله اول زمانیکه توده محدود به زبان است، شانس بهبودش حدود ۷۰ درصد باشد، فردی در مراحل میانی، این احتمال به حدود ۵۰ درصد کم می شود و اما در مراحل پیشرفته که متاستاز (گسترش سرطان به اندام های دیگر مانند ریه و کبد) روی داده، شانس درمان حدودا به صفر خواهد رسید. در تعدادی بیماران، پس از درمان، تغذیه بوسیله دهان امکان ندارد و احتیاج به لوله تغذیه مستقیم به معده وجود دارد؛ همچنین لطمه به حنجره و تارهای صوتی ممکنست منجر به از دست رفتن صدای طبیعی بیمار شود و در مواردی، بیمار مجبور است برای تنفس بوسیله سوراخ نای در ناحیه گردن تنفس کند. هرچند درمان سرطان دهان و زبان هنوز با دشواری های زیادی هم راه است، اما پیشگیری همیشه آسان تر، کم هزینه تر و کم عارضه تر از درمان است.

منبع: tebeasil.ir